Wat gebeurt er als je je geen juridische hulp kunt veroorloven? Hoe werkt pro deo bijstand in Nederland?
Wanneer kom je in Nederland in aanmerking voor pro deo bijstand?
In Nederland is pro deo, zoals alles, bij wet geregeld. Het is universeel, wat betekent dat het geldt voor iedereen waar ook ter wereld, zolang je maar een probleem hebt waarvoor in dit land een rechtsmiddel bestaat.
Je komt in aanmerking voor gesubsidieerde rechtsbijstand als je inkomen twee jaar geleden (zeer) bescheiden was en als je geen belastbaar vermogen had. Als je voor gesubsidieerde rechtsbijstand in aanmerking komt, betaal je alleen een bijdrage (tussen 152 en 848 euro, afhankelijk van je inkomen). Als je bruto jaarinkomen in het kwalificatiejaar meer dan 28.600 euro (alleenstaanden) of 40.400 euro (gezin) bedroeg, kom je niet in aanmerking.
Plotselinge verandering in inkomen
Wat als je inkomen plotseling daalt? Je komt misschien niet in aanmerking omdat je tot voor kort een leuke baan had, maar je inkomen kwijt bent geraakt (wat de reden kan zijn dat je gesubsidieerde rechtsbijstand nodig hebt). In dat geval kun je in aanmerking komen voor een herziening op basis van het lopende fiscale jaar.
De regel is als volgt: als je inkomen in het lopende fiscale jaar met 15% of meer daalt in vergelijking met je inkomen twee jaar geleden, kun je zo’n herziening krijgen. Je moet dan een formulier invullen en bewijsstukken overleggen. Hetzelfde geldt voor je vermogen: misschien had je twee jaar geleden belastbaar vermogen, maar heb je dat nu niet meer.
Bieden alle advocaten (pro deo advocaten) pro deo bijstand?
Nee. Deelname is vrijwillig. Vooral wegens onderfinanciering hebben steeds meer advocaten ervoor gekozen het pro deo systeem te verlaten. Zozeer zelfs, dat het parlement het initiatief heeft genomen om de regering te dwingen corrigerende maatregelen te nemen. Er zijn enkele kleine stappen gezet of in de maak. Of het genoeg is valt nog te bezien.
Intussen moet je pro bono zorgvuldig bespreken voor je een advocaat inhuurt. Advocaten in dit land zijn gebonden aan een gedragscode, die hen dwingt de mogelijkheid te bespreken dat je gebruik maakt van een pro deo hulp, zelfs als ze zelf niet meedoen. Het gemakkelijkste is een pro deo advocaat te vinden die wel meedoet.
Als ik mijn zaak win, moet de tegenpartij dan niet te betalen?
Het korte antwoord: nee. In veel landen krijgt de winnende partij een vonnis waarin hun tegenpartij wordt veroordeeld tot het vergoeden van de proceskosten (of de kosten van de procedure), maar zelden dekken die de werkelijke kosten van juridische bijstand.
De reden achter deze kloof tussen de werkelijke kosten en de toegewezen kosten ligt aan de basis van de rechtsstaat: fair play. Het systeem van kostentoekenning is gebaseerd op de betrokken belangen en houdt er rekening mee dat iedereen die aan de samenleving deelneemt, moet aanvaarden dat hij af en toe in een gerechtelijke procedure verwikkeld kan raken en moet aanvaarden dat zo’n procedure geld kan kosten.
Korting
De kloof tussen het helemaal zelf betalen van een advocaat en pro deo kan enorm zijn. Daarom bieden sommige advocaten speciale tarieven aan voor mensen die niet in aanmerking komen voor gesubsidieerde rechtsbijstand, maar die het zich niet kunnen veroorloven de uurtarieven te betalen die advocaten gewoonlijk vragen. Ook kun je speciale tarieven vinden voor bijzondere problemen, b.v. “huurdeposito innen” of een arbeids- of huurovereenkomst scannen.